آموزش بورس و بازار مشتقه

آموزش کاربرد مشتقه ها در مدیریت سرمایه گذاری و بازارهای آتی (رایگان)

آموزش کاربرد مشتقه ها در مدیریت سرمایه گذاری و بازارهای آتی (رایگان)

در درس بازار سرمایه و ابزار تامین مالی اسلامی، تمامی جزییات مربوط به بازارهای مالی و اوراق بهادار مورد معامله در این بازار توضیح داده می شود. از طرفی نگاه فقهی و اسلامی حاکم بر سرمایه گذاری در بازار سرمایه گذاری و سرمایه پذیری مورد مطالعه قرار می گیرد و در پایان نتیجه مشترک میان نظام اقتصادی مدرن و سیستم اقتصادی اسلامی در رابطه با سرمایه گذاری در بازار سرمایه به عنوان ابزار مشتقه معرفی و به جزییات آن به صورت کامل پرداخته می شود. ما در این آموزش قصد داریم تا کاربرد مشتقه ها در مدیریت سرمایه گذاری و بازارهای آتی را مورد بحث و بررسی قرار دهیم.

آموزش کاربرد مشتقه ها در مدیریت سرمایه گذاری و بازارهای آتی (رایگان)

حامد باقری

کارشناسی اقتصاد نظری

ایشان مدرس خصوصی دروس حسابداری میانه 1 و 2، حسابداری صنعتی 1 و 2 و 3، اصول حسابداری 1 و 2 و 3، حسابداری پیشرفته 1 و 2، مدیریت مالی 1 و 2 و پژوهش‌های عملیاتی و همچنین دارای مدرک حسابداری شرکت همکاران سیستم و مدرک گواهینامه واحد صنفی سبز (تجارت الکترونیک) نیز هستند.

توضیحات تکمیلی

در فرهنگ تجاری کنونی، اهداف سرمایه گذاری برای سرمایه گذاران و سرمایه پذیران متفاوت است. برخی از سرمایه گذاران با اهداف غیرانتفاعی اقدام به سرمایه گذاری می کنند، در حالی که برخی از سرمایه پذیران به منظور تقویت جایگاه کنونی خود و نه برای توسعه فعالیت خود، اقدام به جذب سرمایه می نمایند. در حالت کلی بازارهای مالی می توانند پلی میان سرمایه گذاران و سرمایه پذیرها برای تامین مالی باشند. از طرفی این ابزارهای مالی در بازارهای مالی کاربرد پیدا می کند.

بازارهای مالی وظیفه مهم ایجاد ارتباط مناسب میان سرمایه گذاران و سرمایه پذیران را دارند، به نحوی که نیازمندان سرمایه با اهداف شفاف خود بتوانند با سرمایه گذاران همسو شده و هم راستا با سیاست ها و استراتژی های تجاری آن ها ارتباط برقرار کند و نیز با تامین مالی نیازهای خود، شروع به فعالیت اقتصادی کنند.

همانند تمامی فعالیت های اقتصادی، حضور در بازارهای مالی و استفاده از پتانسیل های این بازار همراه با ریسک و مخاطره است و لذا فعالیت مناسب و موفق در بازار مالی، نیازمند شناخت دقیق، مدیریت سرمایه گذاری و استفاده از مشاوره شرکت های سرمایه گذاری و صندوق های سرمایه گذاری است. از طرفی دین مبین اسلام در تمامی مراحل زندگی انسان همواره رهنمودهای ارزشمندی دارد. در فرایند تجاری، اسلام برخی از سرمایه گذاری ها را مشروع نمی داند و دلیل آن عدم تناسب سرمایه گذار و ابزار سرمایه گذاری با اهداف و سیاست های سرمایه پذیر است به نحوی که برای سرمایه گذاران مخاطره به همراه دارد.

ما در این آموزش قصد داریم تا کاربرد مشتقه ها در مدیریت سرمایه گذاری و بازارهای آتی را مورد بحث و بررسی قرار دهیم.

این آموزش رایگان بخشی از آموزش درس بازار سرمایه و ابزار تامین مالی اسلامی برای یادگیری بهتر می باشد. برای کسب اطلاعات بیشتر و استفاده از این آموزش بر روی این لینک (+) کلیک کنید.

بازار مشتقه چیست؟ و چگونه در آن خرید و فروش کنیم؟

بازار مشتقه (Derivative Market) یکی از بازارهای جدید در بورس کالا است. اگر از علاقه مندان به سرمایه گذاری در بازار بورس بوده و در این زمینه فعال هستید، حتماً نام بازار مشتقه به گوش شما خورده است. این بازار جدید بر اساس آموزش بورس و بازار مشتقه بازارهای جدید دنیا طراحی شده است و گزینه‌های بروزی دارد. بازار مشتقه بر اساس یک کالای اساسی و دارایی پایه طراحی شده است و میزان عرضه و تقاضا بر کشف قیمت اوراق مشتقه این بازار تأثیری ندارد.

بازار مشتقه چیست؟

بازار مشتقه بخشی از بازار بورس کالای ایران است که همانطور که گفته شد از بازارهای بورس و کالای جهانی کپی برداری شده است. بورس کالا دارای چهار زیر مجموعه با نام‌های بازار فیزیکی، بازار مشتقه، بازار مالی و فرعی است. در بازار فیزیکی انواع محصولات و کالای اساسی مانند محصولات پتروشیمی، فلزات اساسی و تولیدات پالایشگاهی به‌صورت فیزیکی معامله می‌شود. در کنار این بازار بازار مشتقه قرار دارد که معاملات مشتقه توجه علاقه مندان زیادی را به خود جلب کرده است.

اما سؤال اینجا است که نحوه خرید و فروش در بازار مشتقه به چه شکل است؟ در این بازار مدرن خریدار و فروشنده کالای مورد توافق خود را با قیمتی توافقی پیش خرید یا پیش فروش می‌کنند. در معاملات بازار مشتقه در زمان حال خرید و فروشی انجام نمی‌شود و زمان تحویل کالا در آینده تعیین می‌شود. اوراق مشتقه در این بازار مانند قراردادهای آتی و اختیار معامله آموزش بورس و بازار مشتقه خرید و فروش، مورد تبادل قرار می‌گیرند. در ابتدای کار این بازار تنها بر پایه خرید و فروش زغفران در ایران بوده و به مرور محصولات کشاورزی دیگر مانند زیره و پسته نیز وارد بازار مشتقه ایران شد.

بازار مشتقه دوطرفه است و پیش بینی سود و زیان آن کاری سخت و دشوار است. معاملات مشتقه دارای مکانیزم اهرمی است. به این معنا که خریدار ممکن است سود بسیار خوبی را داشته و یا تمام سرمایه خود را از دست بدهد. یکی دیگر از ویژگی‌های این بازار خروج خریدار و فروشنده از این بازار قبل از پایان قرارداد است. در این صورت افراد سرمایه خود را از بازار مشتقه خارج کرده و سود و زیان خود را مشخص می‌کنند.

نحوه خرید و فروش در بازار مشتقه

به‌طور کلی می‌توان گفت اوراق مشتقه به دو شکل قراردادهای آتی و قرار داد اختیار معامله خرید و فروش هستند. تمامی کالاهای موجود در بازار مشتقه بر اساس همین دو شکل معامله می‌شوند.

قراردادهای آتی (Future Contract)

قراردادهای آتی نوعی از اوراق مشتقه هستند که بر اساس قوانین سازمان بورس و اوراق بهادار تهران در این بازار معامله می‌شوند. قیمت و حجم این آموزش بورس و بازار مشتقه قراردادها نیز بر اساس قوانین بورس تعیین می‌شود. در این نوع معامله خریدار و فروشنده کالا و پول نقد خود را منتقل نمی‌کنند و در زمان انجام معامله تنها یک قرار داد در سازمان بورس کالا ثبت می‌شود تا زمان تحویل کالا برسد. برای اطمینان بیشتر دو طرف قرار داد، معمولاً مبلغی را بر حسب قانون اوراق بهادار (۱۰ تا ۲۵ درصد قیمت کل معامله) به اتاق پایاپای پرداخت می‌کنند. این کار باعث می‌شود تا خیال دو طرف از انجام معامله راحت باشد.

خوب است بدانید اتاق پایاپای ناظر بر معاملات و قراردادهای بورس کالا و مشتقات است و در واقع به‌عنوان واسطه بین خریدار و فروشنده عمل می‌کند. معمولاً قراردادهای بازار مشتقه در زمانی صورت می‌گیرد که خریدار به قصد گران شدن کالا در آینده آن را معامله می‌کند.

در اصطلاح بین المللی بورس به قراردادهای آتی خرید شورت پوزیشن (Short Position) و به قرار داد آتی فروش لانگ پوزیشن (Long position) گفته می‌شود. معمولاً سرمایه گذاران برای سرمایه گذاری برای تولید و یا کشاورزان برای ایجاد سرمایه کاشت محصولات اقدام به پیش فروش محصولات خود می‌کنند.

برخی از فروشنده‌ها نیز با احتمال ارزان‌تر شدن کالاهای خود اقدام به پیش فروش انواع کالاهای خود مانند سکه، زعفران، پسته و زیره می‌کنند. اگر سری به سایت بازار بورس و اوراق بهادار بزنید خواهید دید که بیشتر معالات صورت گرفته در بازار مشتقه از نوع قرار داد آتی یک روزه طلا و سکه است. دیگر محصولات کشاورزی مانند زیره، پسته و زعفران به‌صورت فصلی و در فصول خاص معامله می‌شوند.

اوراق مشتقه در این بازار بر اساس قیمت توافقی بین خریدار و فروشنده تعیین می‌شود و باعث کاهش شدید نوسان قیمتی در بورس کالا می‌شود. معمولاً حجم خرید و فروش در معاملات خرید زعفران و پسته بالا بوده و نیاز به سرمایه و حساب سرمایه‌ای بالایی دارد.

قراردادهای اختیار معامله خرید یا فروش

این نوع قرار داد نیز مانند قراردادهای آتی روی کالاهایی مانند سکه، زعفران، پسته و زیره انجام می‌شود. در قرار داد اختیار معامله خرید یا فروش قیمت قطعی کالا در ابتدای قرار داد مشخص و ثبت می شود و قیمت کالا در زمان تحویل آن همان قیمتی است که در ابتدای قرار داد ثبت شده است.

حتی اگر زمان قرار داد چند ماه یا چند سال دیگر باشد. این نوع قراردادها معمولاً توسط خریدار کنسل می‌شوند. همانگونه که از نام این قرار داد مشخص می‌شود خریدار اختیار این معامله را داشته و تصمیم کنسل کردن قرار داد نیز به عهده خریدار است.

به‌عنوان مثال خریدار قرار داد اختیار خرید سکه تمام بهار آزادی مربوط به سال ۹۹ که قیمت سکه ۹ میلون تومان است را ثبت کند که در سر رسید قرار داد که اسفند همان سال است آموزش بورس و بازار مشتقه سکه را ۱۰ میلیون تومان خریداری کند. اگر در سررسید قرار داد سکه به همان قیمت نرسد خریدار قرار داد را کنسل می‌کند زیرا سودی برایش ندارد.

اما اگر قیمت سکه به بالای ۱۰ میلیون تومان برسد قطعاً معامله را انجام خواهد داد. به هر حال اختیار انجام معامله با خریدار است. مبلغی که خریدار به اتاق پایاپای پرداخت می‌کند معمولاً بسیار ناچیز است و زیان چندانی ندارد. خرید و فروش سکه در بازار مشتقه از رونق بالایی برخوردار است.

نحوه دریافت کد معاملاتی در بازار مشتقه

برای اینکه وارد بازار مشتقه شده و معاملات آتی یا اختیار خرید را انجام دهید لازم است کد معاملاتی ویژه این بازار را داشته باشید. شاید این سؤال برای شما پیش بیاید که آیا با داشتن کد بورسی می‌توان در این بازار معامله کالا انجام داد؟ پاسخ خیر است. برای ورود به بازار مشتقه لازم است کد مخصوص این بازار را داشته باشید.

هم اکنون بسیاری از کارگزاری‌ها به صورت حضوری و آنلاین کد بازار مشتقه را در اختیار معامله گران قرار می‌دهند. کافی است به سایت کارگزاری مورد نظر رفته و فرم‌های مربوطه را پر کنید. در این فرم‌ها باید کد بورسی خود را نیز وارد کنید. بازار مشتقه قوانین دیگری داشته و قراردادها و معاملات انجام شده مانند بورس اوراق بهادار تهران نیست. قبل از درخواست کد معاملاتی بازار مشتقه از کارگزاری، حتماً اطمینان داشته باشید که کارگزاری مجوز لازم برای این کد معاملاتی را داشته باشد.

برخی از کارگزاری‌ها مانند مفید و آگاه کد معاملاتی را به‌صورت اینترنتی نیز صادر می‌کنند. برای این کار لازم است تصویر مدارک خود مانند شناسنامه و کارت ملی را اسکن کرده و در سایت کارگزاری بارگزاری کنید. معمولا بعد از ۲ تا ۳ روز کاری کد معاملاتی بازار مشتقه برای شما صادر می‌شود. بعد از دریافت کد معاملاتی می‌توانید اوراق بازار مشتقه را براحتی خرید و فروش کنید.

ویژگی و مشخصات قراردادها در بازار مشتقه

• دارایی پایه: دارایی پایه مقدار مبلغی است که در زمان تحویل کالا برای دریافت آن باید پرداخت کنید.
• وجه تضمین اولیه: این مبلغ همان پولی است که برای تضمین قرار داد باید به اتاق پایاپای پرداخت کنید و در واقع تحویل دهید.
• حداقل وجه تضمین: حداقل وجه تضمین توسط قانون بورس کالا تعیین می‌شود و در هر معامله و قرار داد متفاوت است.
• نماد معاملاتی: هر کالا یا دارایی مالی در بازار مشتقه مانند سهم‌های دیگر یک نماد یا نام دارند که در زمان انجام معامله باید به درستی نوشته شوند. به‌عنوان مثال پسته با نماد پست و زعفران با نماد زعف نامگذاری شده است.
• ساعت معامله: نشان دهنده ساعتی است که معامله انجام شده است.
• تاریخ تحویل: تاریخ تحویل دارایی یا کالا را نشان می‌دهد.
• واحد قیمت: قیمتی است که توسط خریدار و فروشنده توافق شده است.
• کارمزد معاملات: این کارمزد به سازمان بورس اوراق بهادار و یا کارگزاری واسطه معامله پرداخت می‌شود.
• حد نوسان قیمت روزانه: این حد نوسان بیشتر اوقات ۵ درصد مثبت و ۵ درصد منفی است و مطابق با آخرین قیمت روز پیش تعیین می‌شود.
• به‌روزرسانی حساب‌ها: فرآیندی است كه پس از پایان جلسه معاملات و با هدف به‌روزرسانی وجوه تضمین مشتریان انجام می‌شود.
• ارزش معامله قرارداد آتی: حاصل‌ضرب اندازه قرارداد آتی در قیمت قرارداد آتی ارزش معامله را نشان می‌دهد.
• اتاق پایاپای: واحدی در شرکت سپرده‌گذاری است که وظیفه انجام امور تسویه و پایاپای قراردادهای آتی را بر عهده دارد؛ و وجوه تضمین را دریافت می‌کند.

سخن پایانی

بازار مشتقه و معاملات مشتقه نوعی مدرن و جدید از بازار و بورس کالا است. همانطور که گفته شد این نوع بازار از کشورهای خارجی الگوبرداری شده است و بازار طلا و سکه آن در سالهای اخیر با استقبال خوبی مواجه شده است. در این بازار مدرن خریدار و فروشنده با انواع قرارداده‌ای آتی و اختیار خریدار کالای خود را پیش فروش و آموزش بورس و بازار مشتقه پیش خرید می‌کنند. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های بازار مشتقه یا به‌عبارتی جذابیت‌های آن دوطرفه بودن این معاملات است.

بازار مشتقه و نحوه دریافت کد معاملاتی

بازار مشتقه (Derivative Market) چیست؟ و چه تفاوتی با اوراق مشتقه دارد؟ در مقالات گذشته به معرفی بورس کالا پرداختیم. همان‌طور که گفته شد بورس کالا دارای چهار بازار مختلف فیزیکی، بازار مشتقه، بازار مالی و بازار فرعی است.

در این مقاله قصد داریم بازار مشتقه و ابزارهای مالی آن را توضیح دهیم و به نحوه گرفتن کد معاملاتی در این بازار اشاره کنیم. دو نوع از اوراق مشتقه رایج در ایران، قراردادهای آتی و قراردادهای اختیار معامله هستند که نسبت به سایر اوراق مشتقه مثل قراردادهای تاخت swap قدمت بیشتری دارند. برای آشنایی با این موضوع که این بازار چیست، چه چیزی در آن معامله می‌شود و برای معامله کردن در آن به چه چیزی نیاز است. ادامه مطلب را مرحله به مرحله با ما دنبال کنید.

بازار مشتقه چیست؟

بازار مشتقه، بازاری است که در آن اوراق مشتقه مثل قراردادهای آتی و اختیار معاملهِ خرید یا فروش، معامله می‌شود. در این بازار، دو طرف قرارداد متعهد می‌شوند که در تاریخ ذکر شده، در آینده، به تعهدات مکتوب در قرارداد عمل کنند. بازار مشتقه خود می‌تواند به دو بازار اختیار معامله و بازار آتی تقسیم شود. این نام‌گذاری بر اساس اوراقی که در این بازارها معامله می‌شوند، انجام شده است.

برای آشنا شدن با بازار مشتقه ایران می‌توانید به سایت بورس کالا مراجعه کنید و در آنجا با اوراق و محصولاتی که تحت عنوان این اوراق به فروش می‌رسند آشنا شوید.

اوراق مشتقه چیست؟

اوراقی هستند که ارزش خود را از یک دارایی پایه دیگر مثل محصولات پتروشیمی، محصولات کشاورزی، سکه و. می‌گیرند. در واقع ارزش این اوراق از ارزش دارایی که در قرارداد ذکر شده، مشتق می‌شود. این اوراق از ابزارهای مالی مرتبط با مدیریت ریسک هستند.

قیمت اوراق مشتقه تنها بر اساس میزان عرضه و تقاضا تعیین آموزش بورس و بازار مشتقه نمی‌شود و به دارایی پشتوانه آن‌ها بستگی دارد. دو ابزار معاملاتی پرکاربرد در بازار مشتق ایران، قرارداد آتی و اختیارات معامله هستند.

قرارداد آتی

قراردادی است که بین دو نفر (فروشنده و خریدار) از طریق نهادهای واسط برای کالاهایی خاص تنظیم می‌شود. در این قرارداد یک کالا یا دارایی به‌خصوص با ویژگی و کیفیت مشخص، در تاریخی معلوم و با مبلغی از پیش تعیین شده، در اختیار خریدار قرار می‌گیرد. در این قرارداد طرفین معامله، متعهد می‌شوند که کالا و قیمت مشخص شده را در تاریخ سررسید به یکدیگر منتقل کنند.

شخصی که قصد اتخاذ موقعیت خرید دارد، مبلغی را به‌عنوان ودیعه اولیه نزد نهاد واسط قرار می‌دهد. دو نوع قرارداد آتی وجود دارد: قرارداد آتی خرید (Short Position) و قرارداد آتی فروش (Long Position)

با استفاده از قرارداد آتی خرید می‌توانید در تاریخ مشخص، دارایی خاصی را با قیمت توافق شده در قرارداد خریداری کنید. قرارداد آتی فروش به شما امکان می‌دهد که دارایی خاصی را در تاریخ مشخص و به قیمت قرارداد بفروشید.

قرارداد آتی، قراردادی است که طی آن یک کالای یا دارایی مالی مشخص، با کیفت مشخص و با قیمت توافقی بین دو طرف قرارداد، آموزش بورس و بازار مشتقه آموزش بورس و بازار مشتقه طی تاریخ درج شده در قرارداد منتقل می‌شود.

تعریف اتاق پایاپای و نقش آن در قرارداد آتی خرید

در این معاملات رکن سومی به نام اتاق پایاپای وجود دارد. اگر بخواهید یک قرارداد آتی خرید اخذ کنید، در ابتدا باید مبلغی به‌عنوان ودیعه اولیه نزد اتاق پایاپای بگذارید. اتاق پایاپای به‌عنوان یک واسط نقش فروشنده را برای شما ایفا می‌کند. یعنی به‌عنوان یک خریدار از فروشنده می‌خرند و به عنوان فروشنده به شما می‌دهند. وجود اتاق پایاپای به ما اطمینان می‌دهد که طرفین به تعهدات خود عمل کنند.

قبل از تاریخ سررسید خریدار و فروشنده هر دو می‌توانند با اتخاذ یک موقعیت معکوس، موقعیت معاملاتی قبلی خود را ببندند و سود یا زیان خود را شناسایی کنند.

ممکن است الان حس کنید که معامله از طریق این قراردادها چه دشوار است. بله سازوکار معاملات در قراردادهای آتی کمی پیچیده‌تر از خرید و فروش سهام است، اما ویژگی‌های این اوراق به جذابیت آن‌ها افزوده است.

از جذابیت‌های بازار مشتقه می‌توان به دو طرفه بودن بازار، وجود اهرم معاملاتی و پایین بودن هزینه‌ مبادلات نسبت به خرید مستقیم کالا اشاره کرد.

منظور از دو طرفه بودن بازار این است که شما می‌توانید علاوه‌بر افزایش قیمت‌ها از طریق کاهش قیمت‌ها نیز کسب سود کنید. منظور از اهرم معاملاتی این است که شما می‌توانید در آن از طریق روش‌های خاص بیشتر از موجودی خود معامله کنید.

مثالی درباره قرارداد آتی

فرض کنید با بررسی وضعیت بازار به این نتیجه رسیده‌اید که قیمت سکه در چند ماهه آینده افزایش پیدا خواهد کرد. فرد دیگری نیز در این زمان از دید خودش به ابن نتیجه رسیده که قیمت سکه در آینده کاهش پیدا خواهد کرد. شما تصمیم می‌گیرید که با فروشنده سکه یک قرارداد آتی ببندید. در ابتدا مقداری از پول خود را به عنوان ودیعه اولیه در اتاق پایاپای می‌گذارید. فرض می‌کنیم که قصد دارید سکه‌ها را به‌طور فیزیکی دریافت کنید. در سررسید قرارداد شما کل مبلغ درج شده در قرارداد را پرداخت می‌کنید و فروشنده باید در این تاریخ کالا را تحویل دهد. حالا اگر قیمت سکه افزایش یافته باشد، فروشنده مجبور است کالا را به قیمت روز خریداری کند و به قیمت درج شده در قرارداد به شما تحویل دهد. در این صورت شما سود کرده و فروشنده ضرر می‌کند.

اما اگر قیمت سکه کاهش پیدا کرده باشد، فروشنده سکه را به قیمت روز می‌خرد و گرانتر به شما می‌فروشد. در این صورت شما باید مبلغی بیشتر از مبلغ روز سکه بابت خرید آن بپردازید. برای آشنایی بیشتر با این قرارداد و ساز و کار آن، مطالب ما را همچنان دنبال کنید.

اختیار معامله یا آپشن (Option Contracts)

اختیار معامله قرارداد و توافقی است بین شخصی که اختیار را می‌فروشد و شخصی که آن را می‌خرد. برای خرید این اختیار باید مبلغی پول به فروشنده اختیار بپردازید تا بتوانید صاحب آن شوید.

شخص خریدار می‌تواند اختیار خرید یا فروش یک دارایی تعهد شده را بخرد. این قرارداد به شخص دارنده آن (خریدار اختیار معامله) این امکان را می‌دهد که در تاریخ معین و یا تا آن تاریخ، یک دارایی مشخص را با قیمت توافقی (Strike Price) ذکر شده در قرارداد، بخرد یا نخرد.

اختیار معامله در قالب یک مثال

بیایید با ذکر یک مثال با این قرارداد بیشتر آشنا شوید. فرض کنید شما کشاورزی هستید که محصولات خود را در یک ماه آینده به فروش خواهید رساند، اما حدس می‌زنید که در آن تاریخ قیمت محصولات کشاورزی به دلیل عرضه زیاد آن محصول پایین می‌آید.

در طرف دیگر کارخانه‌ای است کارخانه آموزش بورس و بازار مشتقه به محصولات کشاورزی احتیاج دارد و حدس می‌زند که در یک ماه آینده که محصولات به بار می‌نشینند، به‌دلیل نبود واردات این محصول و برداشت اندک آن، قیمت محصول بالا برود اما از این بابت مطمئن نیست. این مدیر برای این که در آینده مبلغ بیشتری بابت خرید این محصولات نپردازد. به سراغ کشاورز می‌رود و بعد از توافق بر سر قیمت، یک اختیار خرید محصول برای تاریخ مشخصی از او می‌خرد. در تاریخ سررسید دو حالت برای خریدار اختیار ممکن است.

حالت اول

قیمت محصولات از قیمت توافقی بالاتر است. در این حالت خریدار اختیار (مدیر شرکت) خوشحال از این که این اختیار را خریده، آن را اعمال می‌کند و محصولات را پایین‌تر از قیمت روز خریداری می‌کند. در این صورت مدیر مجموعه سود کرده و فروشنده اختیار (کشاورز) از این که مجبور به تحویل کالا با قیمت پایین است ناخوشایند می‌شود.

حالت دوم

قیمت محصولات از قیمت توافقی پایین‌تر است. در این حالت مدیر مجموعه، با خود می‌گوید که اگر از بازار بدون اعمال اختیار خرید، محصول را تهیه کند هزینه کمتری برایش دارد، بنابراین از اعمال اختیار خرید خودداری می‌کند. در این حالت مدیر شرکت تنها به اندازه مبلغی که برای خرید اختیار خرید پرداخته ضرر می‌کند.

در صورت عدم اعمال اختیار خرید، کشاورز محصول خود را در بازار به قیمت روز می‌فروشد و سودی که به کشاورز تعلق می‌گیرد، برابر با مبلغی است که بابت فروش اختیار خرید از مدیر شرکت دریافت کرده است.

دارنده اختیار معامله خرید، می‌تواند در تاریخ معین کالا مورد نظر را با قیمت توافقی بخرد یا نخرد.

انواع اختیار معامله

دو نوع اختیار معامله وجود دارد: اختیار خرید (Call Option) و اختیار فروش (Put Option). دارنده اختیار خرید یا فروش حق این را دارد که اختیار خود را اعمال کند یا نکند، اما فروشنده آن مجبور است که طبق قرارداد عمل کند. در بازار ایران این اختیارها روی کالاهای مشخص و تعداد اندکی از سهم‌ها قابل اعمال است.

بعد از آشنایی مختصری که با این بازار و اوراق آن داشتیم به چگونگی خرید این اوراق می‌پردازیم. فرض کنید که قصد دارید با استفاده از قرارداد آتی دارایی مد‌نظر خود را چند وقته دیگر بگیرید. همان‌‌طور که برای خرید سهم به کد بورسی نیاز داریم برای معامله کردن در بازار مشتقه نیز به یک کد معاملاتی مخصوص به اوراق مشتقه نیاز داریم.

کد معاملاتی بازار مشتقه و نحوه اخذ آن

این کد یک شناسه 9 رقمی است و به هر شخص یک کد منحصربفرد تعلق می‌گیرد.

مدارک و شرایط مورد نیاز برای دریافت کد معاملاتی از بازار مشتقه

برای این که بتوانید کد معاملاتی مشتقه دریافت کنید، باید پیش از آن کد معاملاتی بورس داشته باشید. منظور از کد معاملاتی بورسی همان کد سهامداری است. هنگام پرکردن فرم‌های مربوط به صدور کد معاملاتی مشتقه، کد سهامداری خود را باید در آن درج کنید.

اگر کد بورسی خود را گرفته‌اید و قصد دارید که کد معاملاتی مشتقه هم دریافت کنید. پیش از مراجعه حضوری به کارگزاری می‌توانید از طریق سایت آن‌ها متوجه شوید که آیا مجوز فعالیت در این بازار دارند یا خیر، در صورتی که در این بازار فعالیت می‌کنند، بررسی کنید و ببینید که چه مدارکی برای فعالیت در این بازار لازم است. در صورت امکان فرم‌های مربوطه را پیش از مراجعه به کارگزاری پر کنید.

مدارک مورد نیاز برای اکثر کارگذاری‌ها مشترک است. مدارکی که از افراد حقیقی گرفته می‌شود معمولا شامل، کپی برابر اصل شده پشت و روی کارت ملی و تمام صفحات شناسنامه، اصل فرم درخواست کد با تائیدیه بانک مربوطه و کارگزار، فرم معرفی اطلاعات حسابهای بانکی مشتری و اقرار‌نامه و بیانیه ریسک معاملات قراردادهای آتی است.

بعد از ارسال مدارک توسط کارگزار، در صورتی که در مدارک ایرادی وجود نداشته باشد، طی سه روز کاری در سیستم سامانه بازار آتی (سبا) کد مشتری ثبت می‌شود. بعد از تایید نهایی توسط مدیریت، کد معاملاتی مشتری در سامانه بازار آتی تایید و مشتری می تواند در بازار معاملات آتی فعالیت کند.

ساز و کار صدور کد معاملات مشتقه

برای معامله در این بازار نیز همانند معامله در بورس و فرابورس به یک کارگزار احتیاج دارید. بنابراین باید به یک کارگزاری که دارای مجوز فعالیت در بازار مورد نظر است مراجعه کنید. بعد از تکمیل فرم‌ها و ارائه اصل و تصویر مدارک مربوطه، کارگزاری به بررسی مدارک شما می‌پردازد و بعد از مطابقت دادن و ممهور کردن به مهر برابر با اصل کلیه مدارک و اطلاعات مربوط به مشتری به بورس کالا بصورت فیزیکی و سیستمی ارسال می‌شود. بعد از تایید هویت اشخاص حقیقی و حقوقی با استفاده از سامانه‌های قانونی و بررسی تکراری نبودن شخصیت در بورس کالا، کد مشتری به‌صورت غیرعملیاتی صادر می‌شود.

بعد از تایید اطلاعات توسط مدیریت توسعه بازار مشتقه، کد مشتری توسط مدیریت توسعه بازار مشتقه فعال می‌شود. در انتها نیز کد شما توسط کارگزاری که در آن ثبت‌نام کرده‌اید به اطلاع شما خواهد رسید.

مراحل دریافت کد معاملاتی برخط (آنلاین)

اگر می‌خواهید کد معاملاتی برخط (آنلاین) قراردادهای آتی را دریافت کنید، شرط اول این است که بیش از 18 سال داشته باشید و حداقل مدرک شما دیپلم باشد. برای کسب کد معاملات آنلاین باید مدارک و فرم‌های موجود درسایت هر کارگزاری را پر کنید و به صورت حضوری یا از طریق پست به کارگزاری تحویل دهید. معمولا آزمون کتبی توسط کارگزاری در رابطه با بازار آتی و سازوکار آن از شما گرفته می‌شود. در صورتی که شما از لحاظ حرفه‌ای صلاحیت معامله در این بازار را داشته باشید. کارگزاری برای شما یک نام کاربری و رمز عبور صادر می‌کند. با استفاده از این دو می‌توانید به سامانه معاملات برخط قراردادهای آتی توسط کارگزاری دسترسی پیدا کنید. توجه داشته باشید برای فعالیت در این بازار باید یک حساب در اختیار بورس تشکیل دهید، معمولا ودیعه‌های اولیه در این حساب واریز می‌شوند.

می‌توانید ویدیوهای بیشتری از تالاربورس را در آپارات (شبکه اشتراک ویدیو) و همچنین کانال یوتیوب تالاربورس مشاهده بفرمایید.

ابزار مشتقه چیست؟

جهانی شدن بازارهای مالی منجر به رشد بسیار زیاد حجم و تنوع معاملات شده است و مشتقات مالی عناصر اساسی این رشد بودند. ابزار مشتقه نقش مفید و مهمی در پوشش و مدیریت ریسک سرمایه گذاری در بورس دارند، اما خطرات زیادی برای ثبات بازارهای مالی و در نتیجه کل اقتصاد به وجود می آورند. از مشتقات برای محافظت و حدس زدن ریسک مرتبط با تجارت و امور مالی استفاده می شود. در این راستا، ابزار مشتقه به تقسیم ریسک بین افراد و گروه های مختلف در اقتصاد کمک می کنند. سرمایه گذاران همچنین می توانند از ابزار مشتقه برای گمانه زنی و انجام فعالیت های آربیتراژی استفاده کنند. در واقع، افرادی که از این مکانیسم استفاده می کنند، بازرگانانی هستند که می خواهند در بازار موقعیتی کسب کنند؛ آن ها شرط بندی می کنند که قیمت دارایی یا کالای اساسی در طول مدت قرارداد در یک جهت خاص حرکت می کند.

ابزار مشتقه چیست؟

مشتق محصولی است که ارزش آن از ارزش یک یا چند متغیر اساسی (دارایی اساسی، شاخص یا نرخ مرجع)، به روشی قراردادی حاصل می شود. دارایی اساسی می تواند حقوق صاحبان سهام، کالا و یا هر دارایی دیگر باشد.

تعریف صندوق بین المللی پول از ابزارهای مشتقه

ابزارهای مالی که به یک مکانیسم مالی خاص یا شاخص یا کالایی مرتبط هستند و از طریق آن ها ریسک های مالی خاص در بازارهای مختلف معامله شوند، ابزار مشتقه گفته می شود؛ در واقع، ارزش یک مشتق مالی از قیمت یک کالای اساسی مانند دارایی یا شاخص ناشی می شود و برخلاف اوراق قرضه، هیچ اصلی پیش پرداخت نمی شود و درآمد سرمایه ای نیز به آن تعلق نمی گیرد.

محصولات و خدمات بازار مشتقات

از طریق بازار مشتقات می توان کالاها و خدمات بسیار زیادی را معامله کرد؛ به عنوان مثال، در موضوع حمل و نقل، قراردادی تحت عنوان قرارداد رو به جلو وجود دارد که در واقع سفارشی بین دو نهاد است، جایی که تسویه حساب در یک تاریخ خاص در آینده با قیمت از قبل توافق شده انجام می شود.

معاملات آتی نوع دیگری از ابزار مشتقه هستند که طی آن، توافقی بین دو طرف برای خرید یا فروش دارایی در زمان معینی در آینده با قیمت معین انجام می شود. در واقع قراردادهای آتی انواع خاصی از قراردادهای پیش رو هستند. به عنوان مثال، در معاملات آتی زعفران که در بورس کالا انجام می شود، براساس یک قرارداد، 2 طرف معامله (خریدار و فروشنده) متعهد می شوند که در یک تاریخ معین و با قیمت مشخص شده در قرارداد، معامله زعفران را با یکدیگر انجام دهند.

از دیدگاهی دیگر نیز می توان به این موضوع نگاه کرد؛ به این معنا که مشتقات قراردادهای مالی هستند که برای قرار گرفتن در معرض قیمت بازار در برابر تغییرات کالای اساسی، دارایی یا رویدادهای مختلف طراحی شده اند.

نوآوری مشتقات و تجارت آن ها در بازارهای مالی از اهمیت بالایی برخوردار است و اجازه می دهد نهادهای تجاری در این محیط جدید در اقتصاد جهانی سازگار شوند. ابزارهای مشتق با کاهش خطرات بازار مرتبط با نوسان قیمت، نرخ بهره و نرخ ارز، معاملات تجاری و مالی را متعادل می کنند. در نتیجه سودآوری بالا در زمینه تجارت جدید و مدیریت ریسک در حوزه معاملات مشتقه، شرکت کنندگان اصلی موسسات بزرگ مالی و غیر مالی در نقش محافظ، دلالان و داوران هستند. با استفاده از ابزارهای مشتق، ما می توانیم آربیتراژ قیمت، پوشش و حدس و گمان، مدیریت ریسک و حفاظت بر روی تغییرات قیمت را برای سودآوری شناسایی کنیم.

جهانی شدن جریان های سرمایه گذاری، رشد معاملات در بازار مشتقات مالی، گشایش بازارهای جدید پیش رو، توسعه بازار فرابورس، معرفی انواع جدید مشتقات مالی و تدوین استراتژی های جدید مشتقات را تقویت می کند. در حال حاضر، مشتقات دسته مهمی از ابزارهای مالی هستند که در بازارهای مالی و تجاری امروز مهم هستند. آن ها انواع مختلفی از حفاظت از خطر را ارائه می دهند و استراتژی های نوآورانه سرمایه گذاری را مجاز می دانند.

شرایط سوددهی بازار مشتقات

برای ارائه حداکثر سود به کاربران و اقتصاد خود، بازار مشتقات باید سه شرط لازم را داشته باشد:

• تجارت و تسویه حساب مشتقات باید ایمن باشد.
• بازار باید نوآورانه باشد.
• بازار باید کارآمد باشد.

لازم به ذکر است که مشارکت کنندگان در بازار، سیاست گذاران و تنظیم کننده ها باید از ارائه دهندگان بازار مشتقات برای اطمینان از این پیش نیازها حمایت کنند.

حجم معاملات بازار مشتقات

برخی از تحلیلگران، بازار مشتقات را بیش از 10 برابر کل تولید ناخالص داخلی جهان تخمین می زنند. دلیل گسترده بودن بازار مشتقات به خاطر این موضوع است که تقریباً در هر نوع دارایی، سرمایه گذاری مشتقات متعددی از جمله سهام، کالاها، اوراق قرضه و ارز خارجی موجود است.

استفاده از ابزارهای مشتقه در بحران های اقتصادی

در حال حاضر در یک موضوع اتفاق نظر وجود دارد که نوآوری مالی تأثیر مثبتی بر سیستم مالی دارد. با این حال، هر زمان که یک بحران مالی به وجود می آید، بحث در مورد نوآوری مالی بار دیگر روی میز است، که اغلب بر مزایا و خطرات مشتقات تمرکز دارد.

خطرات بازار مشتقه

رشد معاملات مشتقه و ارتباطات بین نهادهای مالی بزرگ در سراسر جهان باعث نگرانی در مورد یکپارچگی سیستم مالی جهانی شده است. به عنوان مثال، مشتقات اجازه می دهد تا اهرم اضافی در سیستم مالی ایجاد شود و در مواقع تلاطم مالی، این اهرم می تواند بحران نقدینگی را تسریع کند، حرکت های بازار را بزرگتر کرده و پیش فرض ها را افزایش دهد. این نگرانی های سیستمی موجب ایجاد مقررات جدید، رویه های جدید و افشای جدید برای افزایش شفافیت شده است. به عنوان مثال، رشد صندوق های تامینی که از مشتقات سنگین استفاده می کنند توجه تنظیم کننده ها را به خود آموزش بورس و بازار مشتقه جلب کرده است.

مفهوم ابزار مشتقه

در ادبیات، در مورد مشتقات مالی مطالب زیادی نوشته شده است. ادبیات اخیر در مورد خطرات مشتقات، بیشتر مربوط به خطرات سیستمی است. چندین مطالعه نشان می دهد که پیچیدگی این بازار به دلیل افزایش عدم اطمینان، وقوع مکرر خسارات شدید و در نهایت احتمال بیشتر بحران جهانی است.

کاربرد ابزار مشتقات

مشتقات دسته مهمی از ابزارهای مالی هستند که در بازارهای مالی و تجاری امروز مهم هستند. آن ها انواع مختلفی از حفاظت از خطر را ارائه می دهند و استراتژی های نوآورانه سرمایه گذاری را مجاز می دانند. در 30 سال گذشته، مشتقات به طور فزاینده ای در امور مالی اهمیت یافته اند.

بازارهای مشتقات نهادهای موفقی هستند؛ چراکه بازارهای مالی را کارآمدتر می کنند. این موضوع به طور کلی آموزش بورس و بازار مشتقه به این معنی است که استقراض و وام می تواند با هزینه کمتری نسبت به آنچه که در موارد دیگر دیده می شود، رخ دهد؛ زیرا مشتقات هزینه های معامله را کاهش می دهند.

در واقع بازار مشتقات، بازاری است که در آن اوراق مشتقه مانند قرار داد آتی معامله می شود، به ویژه این که دو طرف قرارداد باید متعهد شوند که در تاریخ ذکر شده، به تعهدات خود عمل کنند.

بخش اصلی و سازنده ابزار مشتقه

یک ابزار مشتقه از بخش های مختلفی تشکیل شده است و تاثیرگذاری آن به موارد مختلفی بستگی دارد:

• طراحی محصول
• منطق اقتصادی برای تأمین نیازها
• بازار نقدی
• موقعیت بلند و کوتاه
• قیمت های تعیین شده در بازار
• نرخ بهره / نرخ ارز
• پایداری سیستم
• و.

بررسی سالانه حجم مبادلات مشتقات

حجم مبادلات مشتقات در جهان، رشد قوی در معاملات آتی و اختیارات در مبادلات بازارهای چین، هند، کره، سنگاپور و سایر مناطق آسیا را نشان می دهد. یکی دیگر از موضوعات مهم در سال 2015، افزایش معاملات آتی کالا و اختیارات کالا بود که طی چند سال گذشته با سرعت بیشتری بیش از هر بخش دیگری از ابزار مشتقه در فهرست جهانی رشد کرده است.

ماهیت مشتقات

ابزار مشتقه همانطور که از اسم آن مشخص است، از ارزش دارایی اساسی گرفته شده و از این رو برای محافظت در برابر افزایش یا سقوط ارزش دارایی اساسی استفاده می شود.

نکته: از آنجا که مشتقات اساسا براساس ارزش یک دارایی معامله می شوند، هرگونه سقوط نامتناسب در ارزش دارایی مذکور، باعث سقوط مشتقات طراحی شده می شود.

محیط نظارتی ابزار مشتقه

به منظور به حداقل رساندن خطرهای سیستماتیک و ایجاد بازاری با عملکرد مناسب، باید از ایمنی و یکپارچگی اطمینان حاصل شود. به همین ترتیب، طرحی که به طور موثر ریسک سیستماتیک در بازار مشتقات را کاهش می دهد، باید شامل دستورالعمل های زیر باشد:

• حداکثر استفاده از معاملات مشتقات در بازارهای سازمان یافته باید کاملا مشخص باشد.
• وثیقه گرفتن از هر 2 طرف معامله (خریدار و فروشنده) در زمانیکه ابزار مشتقه در معرض تدوین است.
• ثبت اجباری موقعیت های خطر باز و استانداردهای مختلف برای کلیه قراردادهای مشتقه

جمع بندی

بازار مشتقات در سال های اخیر به سرعت رشد کرده است؛ زیرا مزایای استفاده از مشتقات، مانند کاهش موثر خطر و انتقال خطر، اهمیت بیشتری یافته است. بازار مشتقات در جهان بسیار بزرگ است و وقتیکه از نظر دارایی های اساسی اندازه گیری می شود، بسیار بزرگتر از بازار سهام است. ارزش دارایی های اساسی معاملات مشتقات معوق چندین برابر تولید ناخالص داخلی جهان است. در رقابت برای تجارت، هر دو بورس مشتقات و ارائه دهندگان فرابورس، که تا حد زیادی بزرگترین بخش بازار را تشکیل می دهند، با نوآوری مداوم در محصول و فناوری به رشد آن سرعت بخشیده اند. آماری که برای دو بازار جمع می شود دقیقاً قابل مقایسه نیستند، واضح است که بازار خارج از بورس بسیار بزرگتر از بازار مبادله شده است.

بازار مشتقات در جهان، اخیرا توجه بیشتری را در پس زمینه بحران مالی، پرونده های کلاهبرداری و ناکامی برخی از فعالان بازار جلب کرده است. بازارهای مشتقات در جهان به دلیل نقش آن ها در بحران اعتباری که از سال 2007 آغاز شد، مورد انتقادات زیادی قرار گرفته اند. محصولات مشتق از پرتفوی وام های خطرناک در ایالات متحده با استفاده از روشی موسوم به اوراق بهادار ایجاد شده اند. بسیاری از محصولاتی که ایجاد شدند با کاهش قیمت خانه ها بی ارزش شدند. موسسات مالی و سرمایه گذاران در سرتاسر جهان آموزش بورس و بازار مشتقه مبلغ زیادی را از دست دادند و جهان در بدترین رکود اقتصادی که برای بسیاری از نسل ها عجیب بود، فرو رفت.

بازار مشتقات تحت یک رژیم نظارتی موثر با موفقیت توسعه یافته است. هر سه شرط لازم برای عملکرد مناسب بازار ایمنی، کارایی و نوآوری برآورده شده است. اگرچه دیگر نیازی به تغییرات ساختاری در چارچوبی نیست که امروه سهامداران و سرمایه گذاران تحت آن فعالیت می کنند، اما بهبودها امکان پذیر است. به ویژه در بخش فرابورس، افزایش بهره وری عملیاتی، شفافیت بازار و افزایش ریسک طرف مقابل باعث می شود که ابزار مشتقه حتی در ایران نیز عملکرد موثری داشته باشد.

«آموزش» دروازه ورود به بازار مشتقه بورس کالای ایران

دوره آموزشی آشنایی با قراردادهای مشتقه بورس کالای ایران دهم و هفدهم دی ماه جاری به همت مرکز مالی ایران برگزار می شود که مدرس این دوره آموزشی در گفت و گو با کالاخبر به اهمیت موضوع آموزش و آشنایی فعالان بازار با قواعد بازارهای مالی پرداخته است.

رحمان آراسته، کارشناس بازار سرمایه و مدرس دوره آموزشی آشنایی با قراردادهای مشتقه بورس کالا در خصوص اهمیت برگزاری دوره های آموزشی با مفاهیم و کارکردهای بازار سرمایه به کالاخبر گفت: با توجه به اهمیت روز افزون بازار سرمایه در اقتصاد ما، نیاز به آشنایی عامه مردم و علاقه مندان با مفاهیم کلی و ابزارهای مالی بازار سرمایه احساس می شود که از این رو مرکز مالی ایران اقدام به برگزاری دوره های آموزشی در این زمینه کرده است.

آراسته به برگزاری دوره آشنایی با قراردادهای مشتقه بورس کالا اشاره کرد و افزود: با توجه به جذابیت و البته ریسک بالای قراردادهای آتی و آپشن، آموزش هر چه بیشتر فعالان بازارها با اصول و مفاهیم اصلی بازار قراردادهای مشتقه باید در دستورکار قرار گیرد تا افراد با دانش کافی وارد این معاملات شوند.

وی در خصوص کارکرد این قراردادها اظهار داشت: قراردادهای آتی در بورس کالای ایران با ویژگی دو طرفه بودن، نگرانی افت قیمت‌ها را برای سرمایه گذاران حذف کرده است؛ چرا که با خاصیت دو طرفه بودن بازار آتی، فعالان می‌توانند حتی از کاهش قیمت‌ها نیز منتفع شوند.

این کارشناس بازار سرمایه ادامه داد: از سوی دیگر با توجه به ماهیت تعهدی بازار و تحویل در آینده، این امکان برای سرمایه گذاران یا تولیدکنندگان فراهم است تا ریسک نوسانات قیمت را با قراردادهای آتی پوشش دهند. البته جذابیت های این بازار محدود به پوشش ریسک و دوطرفه بودن آن نیست بلکه وجود اهرم مالی در بازار آتی این فرصت را برای سرمایه گذاران فراهم می‌سازد تا با سرمایه ای اندک بتوانند سود بالایی کسب نمایند.

به گفته آراسته، البته ناگفته نماند که وجود اهرم مالی در بازار آتی همانند شمشیر دولبه است. به بیان دیگر در این بازار با سرمایه ای مشخص، ممکن است سود یا زیان بر معامله گران تحمیل گردد که این موضوع موجب پر ریسک بودن معاملات بازار آتی شده است و نیاز بیشتری به آموزش به علاقه مندان به این بازار احساس می شود.

این مدرس دوره آشنایی با قراردادهای آتی و اختیار معامله در بورس کالا ادامه داد: در سال جاری با متنوع شدن دارایی ها در قراردادهای آتی (ورود زیره سبز و پسته) استقبال از این بازار بیش از پیش شده است. به شکلی که در حال حاضر زعفران نگین، زعفران پوشال، پسته و زیره سبز در قراردادهای آتی و زعفران و سکه طلا در قراردادهای اختیار معامله در بورس کالای ایران، مورد معامله قرار می گیرند.

اهداف کلاس آشنایی با اصول قراردادهای مشتقه

براساس این گزارش، در دوره آشنایی با قراردادهای آتی و اختیار معامله که طی دو جلسه برگزار می شود، هدف آن است که دانش‌پذیران به صورت گام‌به‌گام با اصول و مفاهیم بازار مشتقه آشنا شده و پس از آشنایی با بازار بتوانند اقدام به خرید و فروش در بازار مشتقه نمایند. لذا سرفصل های زیر در این دوره به دانش‌پذیران آموزش داده می شود.