بازده بورس چطور محاسبه می شود؟

بررسی رابطه بین رشد سود و بازده سهام با استفاده از مدل سود باقی مانده در بورس اوراق بهادار تهران

موضوع اصلی این پژوهش بررسی رابطه بین رشد سود و بازده سهام با استفاده از مدل سود باقی مانده در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. در این پژوهش از مدل سود باقی ‌مانده برای تفکیک رشد سود به رشد سرمایه به کار رفته و رشد سود باقی ‌مانده و بررسی رابطه آن‌ها با بازده جاری و آتی سهام استفاده شده است. اطلاعات مورد نیاز برای دوره زمانی 1383 تا 1390 جمع آوری و برای آزمون فرضیه‌ها از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. نتایج نشان می‌دهد بین رشد سود باقی مانده و بازده جاری سهام رابطه مثبت و معنی‌دار و بین رشد سرمایه به کار رفته و بازده جاری سهام رابطه منفی و معنی‌داری وجود دارد، همچنین بین رشد سود باقی‌مانده و بازده آتی سهام رابطه مثبت و معنی‌داری وجود دارد و بین رشد سرمایه به کار رفته و بازده آتی سهام رابطه معنی‌داری وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Relationship between Earning Growth and Stock Returns by Using Residual Income in Tehran Stock Exchange (TSE)

نویسندگان [English]

• B Shamszadeh 1
• M Sadeghifar 2
• B Almasi 3

1 Assistant Professor of Accounting Bu-Ali Sina University, Hamadan, Iran

2 Assistant Professor of Statistics, Bu-Ali Sina University, Hamadan, Iran

3 Master of Accounting, Hamadan Branch, Islamic Azad University, Hamadan, Iran

چکیده [English]

The main objective of this study is to explore the relationship between earnings growth and stock returns using the residual income (RI) model in companies listed on the Tehran Stock Exchange. We use residual income (RI) for decomposing earnings growth into growth in RI and growth in invested capital in order to explain its relationship with current and future stock returns. Data were collected for the period 2004 to 2011 from TSE. We use Pearson correlation coefficient to test our hypotheses. The results show, significant positive relationship between growth in RI and current stock returns and significant negative relationship between growth in invested capital and current stock returns. Also, there is a significant positive relationship between growth in RI and future stock returns, and there is no relationship between growth in invested capital and future returns.

کلیدواژه‌ها [English]

• Earnings growth
• Residual income
• Stock Returns

اصل مقاله

مدت طولانی بود که هم به لحاظ نظری و هم به لحاظ تجربی، سود و رشد سود به عنوان تبیین کننده‌های اصلی بازده سهام تلقی می‌شدند [21]. سود حسابداری از جمله برترین شاخص‌های اندازه‌گیری فعالیت‌های یک واحد اقتصادی است [3]. منطق ارتباط سود حسابداری و بازده سهام در سال 1968 توسط بال و براون ارائه شده است [15]. در سال 1992 تئوری، مفاهیم و متغیرهای ضروری برای ارزیابی همبستگی بین سود حسابداری و بازده سهام در یک دوره بلند مدت از سوی ایستون، هریس و اولسون پایه گذاری شد [22].

اما ایراد سود حسابداری به عنوان تبیین کننده بازده سهام این است که در این معیار ارزیابی، تنها به کمیّت سود توجه می‌شود، در حالی‌که برای تعیین ارزش واقعی شرکت باید به کیفیت سود نیز توجه کرد [9]. به این معنا که سود با چه میزان سرمایه گذاری به دست آمده؟ هزینه سرمایه چقدر بوده است؟ آیا همین که شرکت نسبت به سال قبل توانسته باشد سود بیشتری کسب کند کافی است؟ مطمئناً این طور نخواهد بود چرا که این سؤال پیش می‌آید که این میزان سود در ازای چه میزان سرمایه به دست آمده است؟ بنابراین سود حسابداری به تنهایی معیار مناسبی برای ارزیابی بازده سهام نیست زیرا در محاسبه آن هزینه سرمایه در نظر گرفته نمی‌شود.

در این پژوهش، از مفهوم سود باقی مانده برای تفکیک رشد سود به رشد سود باقی‌مانده، رشد سرمایه به کار رفته و اجزای دیگر استفاده شده است.

با استفاده از این تفکیک پرسش‌هایی مطرح می‌شود؛ اول اینکه آیا می‌توان تغییرات بازده سهام را با استفاده از این تفکیک، بهتر تشریح کرد؟ دوم اینکه، آیا رشد سود باقی ‌مانده و سایر اجزای رشد سود ارتباط متفاوتی با بازده دارند؟ سوم اینکه، آیا رشد سود باقی‌ مانده و رشد سرمایه به کار رفته بازده آتی سهام را پیش‌بینی می‌کند؟

مبانی نظری

این موضوع که شرکت باید سودی بیش از هزینه سرمایه به کار رفته ایجاد کند، از مدت‌ها قبل مورد توجه اقتصاددانان بوده است [17]. سال‌ها پیش اقتصاددانان معروفی از جمله آلفرد مارشال عقیده داشتند که شرکت‌ها برای ایجاد ارزش، باید سودی بیش از هزینه سرمایه به کار رفته ایجاد کنند [19].

پیتر دراکر می‌گوید: «تا زمانی‌که یک شرکت سودی بیش از هزینه سرمایه ایجاد نکند دارای زیان است» [19]. در قرن بیستم این مفهوم با عناوین متفاوتی بازده بورس چطور محاسبه می شود؟ از جمله سود باقی‌مانده[1] تعریف شد [8].

سود باقی مانده عبارت است از: سود عملیاتی پس از کسر مالیات، منهای هزینه سرمایه به کار رفته.

این مدل با مفهوم با ارزش افزوده اقتصادی (EVA) تفاوت دارد. در مدل ارزش افزوده اقتصادی بایستی تعدیلاتی مانند: هزینه مطالبات مشکوک‌الوصول، هزینه مزایای پایان خدمت کارکنان، هزینه‌های تبلیغات، بازاریابی، آموزش، تحقیق و توسعه و اجاره، هزینه‌های معوق و. در سود عملیات پس از کسر مالیات و کل سرمایه به کار گرفته شده صورت گیرد که این تعدیلات، اصل محافظه‌کاری و رعایت یکنواختی در اجرای اصول پذیرفته شده حسابداری را نقض خواهد کرد و هم‌چنین قضاوت‌های شخصی را بالا می‌برد و فرآیند جمع‌آوری اطلاعات برای محاسبه ارزش ذاتی شرکت را نیز طولانی می‌کند [8].

در محاسبه سود حسابداری، تنها هزینه تأمین مالی از طریق بدهی منظور می‌شود و مدیران وجوه فراهم شده توسط سهامداران را بدون هزینه فرض می‌کنند اما در مفهوم سود باقی‌مانده، هزینه تأمین مالی از طریق صاحبان سهام نیز منظور می‌شود. معیار سود باقی‌ مانده شرایطی را فراهم می‌کند تا با در نظر گرفتن هزینه سرمایه به کار رفته، هم هزینه بدهی و هم هزینه حقوق صاحبان سهام، سود حسابداری را به سود اقتصادی تبدیل کرده و به این صورت عملکرد واقعی شرکت را بررسی و ارزیابی کرد.

بنابراین از آنجا که بازده سهام تابعی از رشد سود اقتصادی است، استفاده از یک شاخص اندازه‌گیری بهتر و مناسب‌تر می‌تواند توانایی بهتری برای تبیین بازده سهام داشته باشد. مدل سود باقی‌ مانده یک معیار اقتصادی مناسب برای سهام داران است [13].

به نظر می‌رسد سود باقی مانده شروع خوبی برای اصلاح روابط تجربی بین رشد سود حسابداری و بازده سهام باشد. محققین حسابداری مدت‌هاست که سود حسابداری را به عنوان معیار ناقص سودآوری شرکت از دیدگاه سهام‌داران مورد انتقاد قرار داده‌اند زیرا سود حسابداری هزینه فرصت سرمایه به کار رفته را منعکس نمی‌کند [14]. این محققین سود باقی ‌مانده را نماینده بهتری برای سودهای اقتصادی می‌دانند زیرا که هزینه سرمایه به کار گرفته شده را لحاظ می‌کند. آنتونی (1973)، استفاده از سود باقی ‌مانده برای تجزیه و تحلیل سودآوری شرکت را حمایت می‌کند. او اعتقاد دارد که «جامعه مالی بهتر می‌تواند نتایج عملکرد شرکت را قضاوت کند، اگر گزارش‌های شرکت با شناخت هزینه سرمایه تجزیه و تحلیل شود» [13].

سود باقی مانده (Residual Income)

مدل سود باقی‌ مانده یکی از معمول‌ترین ابزارهایی است که برای ارزشیابی سهام و عملکرد شرکت استفاده می‌شود. این مفهوم در دهه 1920 توسط شرکت جنرال موتور و در دهه 1950 توسط شرکت جنرال الکتریک استفاده شد و از چهار دهه قبل در متون حسابداری مدیریت قرار داده شده است.

علی‌رغم این که مدل سود باقی مانده قابلیت‌ها و کارایی لازم جهت استفاده را دارد اما در عمل تا سال‌ها، کمتر مورد استفاده قرار می‌گرفت اما در چند سال اخیر توجه انجمن‌های علمی را بیشتر به خود جلب نموده است. این مدل چارچوبی را در اختیار حسابداران قرار می‌دهد تا عملکرد شرکت را در شرایط حسابداری تعهدی تجزیه و تحلیل کنند [7].

سود باقی مانده یک معیار مناسب برای اندازه‌گیری عملکرد شرکت‌ها و تصمیم‌گیری‌های مدیریت است [14] و همچنین یک معیار اندازه‌گیری مناسب برای گزارشگری مالی است [13].

سود باقی مانده بر مدیریت ترازنامه تأکید دارد. مدیریت نادرست ترازنامه سبب افزایش غیر ضروری دارایی و در نتیجه افزایش سرمایه و زیاد شدن هزینه سرمایه می‌شود. این بدان معنی است که شرکت‌ها برای افزایش سرمایه باید به هزینه سرمایه نیز توجه کنند و مثلاً با یک استقراض غیرضروری هزینه زیادی را در مقابل سودی که از آن منابع کسب می‌کنند، متحمل نشوند.

سود باقی مانده عبارت است از سود عملیاتی پس از کسر مالیات منهای هزینه سرمایه. برای محاسبه سود عملیاتی پس از کسر مالیات (NOPAT) صرفه‌جویی مالیاتی ناشی از هزینه‌های تأمین مالی از سود کسر می‌گردد [14]. ما در این جا به سود قبل از کسر بهره و بعد از مالیات نیاز داریم چرا که اگر هزینه بهره در محاسبه سود باقی مانده اضافه نشود موجب اندازه گیری مضاعف هزینه بهره می‌شود ولی از آن جایی که هزینه بهره یک هزینه قابل قبول مالیاتی است صرفه‌جویی ناشی از آن را لحاظ می‌کنیم.

در مدل بالا سود باقی مانده سال جاری؛ سود خالص سال جاری؛ هزینه بهره سال جاری؛ میانگین موزون هزینه سرمایه و سرمایه به کار رفته در سال گذشته است که شامل مجموع سهام عادی و تمام بدهی‌های بهره‌دار شرکت می‌باشد.

میانگین موزون هزینه سرمایه (WACC[2])

هزینه تأمین سرمایه برابر است با هزینه فرصت سرمایه برای تأمین کنندگان سرمایه؛ به بیان دیگر تأمین‌کنندگان سرمایه، سرمایه خود را در اختیار شرکت قرار نمی‌دهند مگر این که به اندازه هزینه فرصت خود، بازده کسب نمایند.

منظور از هزینه سرمایه، هزینه تأمین مالی شرکت برای انجام سرمایه‌گذاری یا تأمین سرمایه در گردش است که از دو بخش تشکیل شده است: یک بخش هزینه تأمین مالی از محل بدهی بلند مدت با بهره و بخش دیگر هزینه تأمین مالی از محل حقوق صاحبان سهام است. هر یک از این راه‌ها بازده بورس چطور محاسبه می شود؟ هزینه خاص خود را دارد. رایج‌ترین راه برای محاسبه هزینه سرمایه، محاسبه هزینه تأمین سرمایه از هر یک از روش‌های ممکن (انتشار سهام عادی یا ممتاز و انتشار اوراق قرضه یا دریافت وام) و محاسبه میانگین موزون این اعداد است.

به همین دلیل این عدد را میانگین موزون هزینه سرمایه (WACC) می‌نامند [1].

رابطه بین سود و بازده سهام با استفاده از مدل سود باقی مانده

بالاچاندران و موهان رام در سال 2012 رابطه بین رشد سود و بازده سهام (R) را به شکل رابطه (1) بیان کردند [14]:

حال با استفاده از مدل سود باقی‌مانده رشد سود را تفکیک می‌کنیم که روش انجام کار به شرح زیر است:

سود باقی مانده (RI) سال جاری برابر است با:

به‌طور مشابه (RI) دوره قبل برابر است با:

با کسر کردن معادله (3) از معادله (2) تغییرات RI را می‌توان به صورت زیر بیان کرد:

به‌منظور ساده کردن مدل، متغیر را به معادله (4) اضافه و مجدداً کسر می‌کنیم:

بازده بورس چگونه محاسبه می شود؟

سوالی که ممکن است در ذهن هر سرمایه گذاری باشد این است که از کجا بفهمیم سرمایه گذاری در بورس چقدر برای ما سود داشته است؟ برای به دست آوردن بازده سرمایه گذاری ابتدا باید با معنی آن آشنا شویم. به پاداشی که سرمایه گذار در طول دوره سرمایه گذاری خود به دست می آورد بازده سرمایه گذاری می گویند. محاسبه بازده سرمایه گذاری یکی از مهمترین بخش های سرمایه گذاری است ما در هر سرمایه گذاری باید بدانیم چقدر سود به دست آورده ایم و چه هزینه ای پرداخت کرده ایم تا بتوانیم میزان بازده سرمایه گذاری مان را اندازه گیری کنیم.

معنا و مفهوم بازده سهام

بطور کلی عبارت است از هدف نهایی گزارش های حسابداری و مدیریت واحد تجاری تصمیم گیـری منطقـی و افـزایش ثروت سهامداران و معیار تعیین شده جهت شناسایی تغییـرات در ثـروت سـهامداران است .به زبان ساده تر بازده سهام، همان سود سـالانه و تغییـرات در قیمـت سـهام مـی باشـد کـه تغییـرات (قیمت) ناشی از افزایش سرمایه و سود سهمی از آن حذف گردیـده اسـت.

ایـن بـازده معمـولاً به صورت درصد و نرخ نشان داده می شـود. جهـت محاسـبه بـازده سـهام روش هـای گونـاگونی وجود دارد که در این تحقیق چهار روش اصلی آن مورد بررسی قرار می گیرد.

روش های محاسبه بازده بورس

بازده سرمایه ای (بازده قیمتی)

به تفاوت بین قیمت خرید و فروش یک ورقه بهادار یا یک دارایی بازده سرمایه گفته می شود و از طریق فرمول زیر محاسبه می شود:

بازده نقدی سرمایه گذاری

بازده نقدی سودی است که به صورت جریانات نقد در دوره سرمایه گذاری به دست سرمایه گذار می رسد. به عنوان مثال اگر شما خانه ای را برای سرمایه گذاری بخرید و آن را اجاره بدهید. اجاره ای که هر ماه از مستاجر خود دریافت می‌کنید یک جریان نقد دوره ای محسوب می شود بازده بورس چطور محاسبه می شود؟ یا بازده نقدی سهامی (DPS) که سالانه دریافت می‌کنید یک جریان نقد دوره ای به حساب می آید.

بازده نقدی از طریق فرمول زیر محاسبه می شود:

ممکن است در طول دوره سرمایه گذاری جریان نقد دوره ای وجود نداشته باشد در این صورت بازدهی نقدی صفر خواهد شد.

محاسبه بازده کل سرمایه گذاری

بازده (بازده کل) چیزی به جز جمع بازده نقدی و بازده سرمایه ای نیست. پس فرمول بازده کل نیز به صورت زیر محاسبه می شود.

محاسبه بازده سرمایه گذاری در بورس

فرض کنید برای سرمایه گذاری در بورس سهام فولاد را در ابتدای تیر ماه به قیمت 4.000 ریال خریداری کرده اید و در پایان شهریور ماه سهم خود را به قیمت 4.500 ریال به فروش رسانده اید. در طول مدت سرمایه گذاری و با برگزاری مجمع عمومی عادی نیز تصویب شد که به هر سهم فولاد 300 ریال سود نقدی (DPS) اختصاص یابد. بازده برای شما عبارتست از:

بازده بورس چقدر است؟ | بررسی میانگین درآمد ماهیانه از بورس

هر شخص سرمایه‌گذار باتوجه به مهارت و میزان سرمایه‌ای که دارد می‌تواند از بورس درآمد کسب کند. قطعا کسب سود در این بازار نیازمند مهارت و تجربه است و نمی‌توان گفت که با خرید هر سهم به بازدهی می‌رسیم. اما نکته اصلی آن است که اگر شخصی مهارت سرمایه‌گذاری در بورس را داشته باشد، آیا این بازار برای او سودآور خواهد بود؟ بازده بورس چقدر است و چه میزان درآمد می‌توان از آن کسب کرد؟ در این مطلب، نگاهی به وضعیت بورس در ده سال گذشته، سابقه و نمودار ارزش معاملات این بازار می‌اندازیم.

بازدهی بورس در ده سال گذشته

طبق بررسی‌های انجام شده توسط کارشناسان سرمایه، تمام بازارها، پس از افزایش قیمت دلار، روند صعودی به خود گرفته‌اند. برای مثال، در ده سال گذشته، بازار طلا نزدیک به 2 هزار درصد رشد داشته و در بازار خودرو شاهد رشد 1600 درصدی هستیم.

این موضوع برای بازار سرمایه بورس هم صدق می‌کند، طبق گفته کوروش آسایش (کارشناس بازار سرمایه) شاخص بورس در ده سال گذشته 4700 درصد رشد داشته است. باتوجه به این عدد، بازار بورس در چند سال اخیر پربازده‌ترین بازار سرمایه‌گذاری نسبت به بازارهای موازی محسوب می‌شود. توجه داشته باشید که این بازار، حتی در بدترین سال ریزشی در تاریخ خود، به‌طور میانگین صعود کرده است.

همچنین، بازدهی بورس در سال گذشته، بیش از 120 درصد برآورده شده است. کارشناسان با درنظر داشتن نرخ رشد سالیانه و بررسی بازدهی بورس در ده سال گذشته، به این نتیجه رسیده‌اند که بازار سرمایه در بلند مدت، نسبت به سایر بازارهای موازی رشد بیشتری تجربه کرده است و در آینده هم این اتفاق تکرار خواهد شد.

این بازار، برخلاف بازار ارز به سیاست‌های اقتصادی کشور کمک کرده و باعث رشد تولید و صادرات کشور شده است. در نهایت باید بگوییم که باتوجه به بازدهی مناسب بورس در ده سال گذشته، تنها امری که سرمایه‌گذاران باید برای کسب سود رعایت می‌کردند، سرمایه‌گذاری صحیح و با مهارت بود.

شاخص بازده نقدی

شاخص بازده نقدی روشی است برای تخمین نرخ بازده نسبت به مقدار وجه نقدی که در یک بازار سرمایه‌گذاری می‌کنید. در واقع، این شاخص بخشی جدایی‌ ناپذیر از تحلیل بازارهای سرمایه‌گذاری مانند بورس است.

طبق گزارشات اقتصاد نیوز، میزان بازدهی بورس در 5 ماه اولیه سال 1400، به بیش از 14% رسیده بود. در واقع، در دو ماه اول سال جاری، بازدهی بازار بورس وضعیت خوبی نداشت و به‌ صورت منفی بود، اما در خرداد ماه امسال یک درصد رشد مثبت اتفاق افتاد و این روند صعودی تا چندین ماه بعد ادامه پیدا کرد. به‌ طوری که در تیر ماه امسال، بازدهی بازار به 12 درصد رشد رسید و در نهایت، این عدد در مرداد ماه به 14% افزایش پیدا کرد.

رشد شاخص بازده نقدی در تابستان امسال برای بازار بورس بسیار مفید بود. اما با این وجود، شاخص هم وزن در پایان مرداد ماه نسبت به آخرین روز کاری اسفند 1399، بیش از 13 هزار واحد پایین‌تر است. این شاخص در 5 ماه ابتدایی سال 1399 به 255% رسیده بود. این درحالی‌ است که برخی از تحلیلگران برای صعود بازار بورس مانند سال 1399، وعده می‌دادند.

شاخص‌ بازده نقدی در سال 1399 به‌ شرح زیر بود:

• اردیبهشت: رشد 43%
• خرداد: رشد 28%
• تیر: رشد 50%

این شاخص تا تیر ماه 1399 صعودی بود، تا این که در هفته سوم مرداد ماه دچار نزول شد. درحالی‌ که بازار بورس تا 2 میلیون واحد هم رشد کرده بود، در پایان مرداد ماه مقدار آن به یک میلیون و 825 هزار واحد سقوط پیدا کرد و بازدهی را به منفی 8% رساند.

در تصویر زیر، نمودار وضعیت شاخص بازار بورس ایران در ماه‌های گذشته را آورده‌ایم.

سابقه و نمودار ارزش معاملات بورس

بررسی سابقه و نمودار ارزش معاملات بورس برای تعیین و پیش‌بینی روند بازار سرمایه بسیار مفید است. در ادامه نمودار سابقه و ارزش معاملات بورس را آورده‌ایم:

مقالات پیشنهادی

کلام آخر

به‌طور کلی، علاوه‌ بر بررسی نمودارها و سوابق بازار بورس، مواردی که در این بازار تاثیرگذار هستند به وضعیت سیاسی و اقتصادی هم مربوط می‌شوند. فضای بازار سرمایه بسیار متفاوت با سایر بازارهای موازی است و به‌ شدت تحت عوامل مختلف دچار نوسان می‌شود. نکته‌ای که باید درنظر داشته باشید، آن است که شما با ورود به دنیای بورس، با چالش‌ها و ریسک‌های بسیاری روبه‌ رو هستید که باید با مطالعه کافی و به‌ روز کردن اطلاعات و مهارت خود درمورد این بازار و شاخص‌ها و نمودارهای آن، خطرات احتمالی را کاهش دهید.

بازدهی بورس در سال گذشته، بیش از 120 درصد برآورده شده و شاخص بورس در ده سال گذشته 4700 درصد رشد داشته است.

چگونه می توان با محاسبه شاخص بورس، هوشمندانه سرمایه گذاری کرد؟

بررسی بازدهی و قیمت یک شرکت، آن هم قبل از انجام سرمایه گذاری، یکی از کارهایی است که هر سرمایه‌گذار، تحلیل‌گر یا علاقه‌مند به بازار بورس باید انجامش دهد. وقتی سخن از بررسی یک شرکت در میان باشد، کار ساده است. اما وقتی قرار باشد چندین و چند شرکت را یک جا بررسی کنیم، کار دشوار می‌شود و ریزه‌کاری حساب و کتاب از دستمان در می‌رود. در این شرایط به ابزاری نیاز داریم که وضعیت عمومی قیمت یا بازدهی را در میان شرکت‌های مورد نظرمان به خوبی نمایش دهد. در بازار سهام این ابزار «شاخص» نام‌گذاری شده است. در این مقاله شیوه محاسبه شاخص بورس را با تمام جزئیات برایتان توضیح می‌دهیم.

فهرست این مقاله

محاسبه شاخص بورس بر چه اساسی انجام می‌شود؟

شاخص‌ها یا نماگر‌ها در واقع ابزارهایی هستند که تصویری کلی نسبت به شرایط عمومی قیمت، بازدهی تمامی شرکت‌های بورسی یا گروه خاصی از آن‌ها را در اختیار تحلیل‌گر قرار می‌دهند. به همین دلیل می‌توان شاخص را این‌گونه تعریف کرد: «شاخص، نماگری‌ است که نشان‌دهنده‌ سطح عمومی پارامتری مشخص (معمولا قیمت یا بازدهی) در میان گروهی از متغیر‌های مورد بررسی (تمام یا گروهی از شرکت‌ها) است». با توجه به تعریف بالا می‌توان شاخص را ‌بر اساس پارامتری مشخص مورد بررسی قرار داد که در این‌صورت با شاخص قیمت، شاخص قیمت و بازده نقدی و شاخص بازده نقدی سر و کار خواهیم داشت. همچنین برای محاسبه شاخص بورس می‌توان آن را از جنبه متغیر‌های مشخص نیز بررسی کرد؛ در چنین مواردی باید از شاخص‌های صنعت و مالی ۵۰ شرکت فعال‌تر استفاده کرد. در ادامه‌ این مقاله، چگونگی محاسبه شاخص‌ قیمت بورس، شاخص قیمت و بازده نقدی را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

شاخص قیمت چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟

از فروردین ماه سال ۱۳۶۹ شاخص قیمت با نام اختصاری «TEPIX» به بورس تهران راه یافت. در آن زمان این شاخص تنها قیمت سهام ۵۲ شرکت فعال در بورس را در برمی‌گرفت. شاخص قیمت، نشانگر وضعیت عمومی قیمت سهام شرکت‌ها است و با استفاده از فرمول زیر محاسبه می‌شود.

Pit= قیمت شرکت i ام در زمان t
qit= تعداد سهام منتشر شده شرکت i ام در زمان t
Dt= عدد پایه در زمان t که در زمان مبداء برابر ∑pioqio بوده است
Pio= قیمت شرکت i ام در زمان مبدأ
qio= تعداد سهام منتشر شده شرکت i ام در زمان مبدأ
n= تعداد شرکت‌های مشمول شاخص

در واقع شاخص قیمت، نوعی میانگین وزنی است که در آن وزن به صورت تعداد سهام منتشر شده‌ همه‌ شرکت‌های بورسی تعریف می‌شود. چنین موضوعی باعث تاثیرگذاری بیشتر شرکت‌های بزرگ در این شاخص می‌شود. اگر در زمان محاسبه شاخص قیمت، نماد شرکتی بسته باشد، قیمت آخرین معامله، مبنای محاسبه شاخص بورس قرار می‌گیرد.

منظور از شاخص قیمت و بازده نقدی چیست؟

در فروردین ماه سال ۱۳۷۷ شاخص دیگری با نام «شاخص قیمت و بازده نقدی» با نام اختصاری «TEDPIX» به بورس تهران راه یافت که امروزه به آن «شاخص کل» می‌گویند. در این شاخص، علاوه بر قیمت، بازده نقدی (DPS) سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد و به همین دلیل می‌توان تغییرات شاخص کل را بیانگر بازدهی کل بازار بورس دانست. برای محاسبه شاخص بورس می‌توان مطابق فرمول زیر عمل کرد:

Pit= قیمت شرکت i ام در زمان t
qit= تعداد سهام منتشر شده شرکت i ام در زمان t
RDt= پایۀ شاخص قیمت و بازده نقدی در زمان t که در زمان مبداء برابر ∑pioqio بوده است

در بخش‌های قبلی با مفهوم ریاضی شاخص آشنا شدید. اجازه بدهید برای درک بهتر مفهوم شاخص کل، مثالی برایتان بزنیم. تصور کنید که شما از هر شرکت بورسی متناسب با تعداد کل سهام آن شرکت‌ها، سهم خریده‌اید؛ بنابراین هر تغییر در شاخص کل با بازدهی سبد سرمایه‌گذاری شما برابر خواهد بود. مثلا ۳ درصد افزایش در شاخص کل، باعث می‌شود تا سبد سهام شما به اندازه‌ ۳ درصد رشد کند. هنگام بررسی و محاسبه شاخص بورس باید به این نکته توجه کرد که اعداد شاخص به تنهایی نمی‌توانند اطلاعات زیادی درباره‌ وضعیت کلی بازار در اختیار ما بگذارد. برای گرفتن بهترین نتیجه، اعداد شاخص باید در یک دوره زمانی مشخص – معمولا یک‌ساله – مورد بررسی قرار بگیرند.

شاخص آزاد شناور (TEFIX)

سهام شرکت‌های بورسی توسط دو گروه از خریداران یا فروشندگان، مورد معامله قرار می‌گیرد. گروه اول سهامداران حقیقی یا افرادی هستند که در بازار سرمایه فعالیت دارند و گروه دوم افراد حقوقی یا شرکت‌هایی هستند که در این بازار معامله انجام می‌دهند. برای مثال ممکن است سهام یک شرکت توسط شرکت دیگری (فرد حقوقی) خریداری شود.

معمولا شرکت‌‌ها یا افراد حقوقی، با سرمایه زیادی که دارند، هم از لحاظ ارزشی و هم تعداد، دارای سهام بیشتری نسبت به افراد حقیقی هستند. در نتیجه تاثیر آن‌ها در تغییرات بازار بیشتر خواهد بود. با توجه به این موضوع، به تعداد سهامی که در بازار سرمایه، در اختیار سهامداران حقیقی است و مرتباً در بازار خرید و فروش می‌شود، سهام شناور آزاد گفته می‌شود. ارزش میانگین این سهام به عنوان شاخص سهام آزاد شناور به کار گرفته می‌شود. به این ترتیب هر چه میزان یا درصد سهام شناور آزاد یک شرکت بیشتر باشد، برای سرمایه‌گذاران، جذابیت بیشتری برای شرکت در بازار مالی وجود دارد. با توجه به این موضوع، شاخص آزاد شناور درست به مانند شاخص کل محاسبه شده ولی به جای تعداد کل سهام از سهام آزاد شناور استفاده می‌شود.

چرا شاخص کل هم وزن ایجاد شد؟

هنگام محاسبه‌ شاخص کل، مقدار سرمایه و بزرگ بودن برخی شرکت‌ها سبب تاثیر بیشتر آن‌ها بر شاخص کل خواهد شد. به همین دلیل برخی کارشناسان و تحلیل‌گران معتقدند که شاخص کل، معیار مناسبی برای سنجش وضعیت کلی بازار سهام نیست. برای رفع این مشکل شاخص دیگری با نام «شاخص کل هم وزن» معرفی ‌می‌شود. در محاسبه شاخص کل هم وزن، تمام شرکت‌های بورسی با وزنی برابر در محاسبه شاخص کل حضور دارند. در نتیجه، نوسانات شرکت‌های کوچک و بزرگ به اندازه مساوی در تغییرات شاخص کل هم وزن سهیم خواهند بود.

نکات مهم در رابطه با شاخص کل

افزایش شاخص کل، لزوماً به معنای سودآوری سهام همه شرکت‌های حاضر در بورس نیست، همان‌طور که کاهش شاخص کل نیز لزوماً به معنای ضرردهی سهام همه شرکت‌ها در بورس نیست، زیرا همان‌گونه که گفته شد، شاخص کل، بیانگر میانگین بازدهی بورس است و چه‌بسا، در برخی موارد، علیرغم رشد قابل‌توجه شاخص کل بورس، برخی سهام با افت قیمت مواجه شده و سهامداران خود را با زیان مواجه سازند یا در شرایطی که شاخص کل با کاهش مواجه است، برخی سرمایه‌گذاران که سهام ارزنده‌ای را در سبد سهام خود دارند، سود قابل قبولی به دست می‌آورند. بنابراین، سرمایه‌گذاران نباید صرفاً با اتکا به اخبار رشد شاخص کل و بدون بررسی کامل در خصوص ارزش ذاتی سهام، اقدام به سرمایه‌گذاری در بورس کنند و حتی در شرایط رشد مستمر شاخص‌ کل نیز در انتخاب سهام، کاملاً دقت کنند.

ارتباط بین شاخص کل و سبد سهام است. یکی از اصول بسیار مهم سرمایه‌گذاری در بورس، تشکیل سبد سهام متنوع است. هر اندازه سبد سهام یک سرمایه‌گذار، متنوع‌تر و به ترکیب سهام شرکت‌های موجود در بورس نزدیک‌تر باشد، بازدهی آن سرمایه‌گذار نیز به متوسط بازدهی کل بورس که توسط شاخص کل نشان داده می‌شود، نزدیک‌تر خواهد بود تا آنجا که اگر فردی بتواند ترکیب سهام موجود در سبد سهام خود را به‌طور کامل، منطبق بر ترکیب تمامی سهام حاضر در بورس کند، بازدهی وی نیز به‌طور کامل منطبق بر نوسانات شاخص کل بورس خواهد بود و مثلا با رشد ۳۰ درصدی شاخص، وی نیـز حدودا ۳۰درصد سود به دست خواهد آورد.

این نوع از سرمایه گذاری، به طور مستقیم با شاخص کل در ارتباط است و سرمایه‌گذاری بر اساس شاخص (Index Investing) نام دارد. در این نوع سرمایه‌گذاری فرد سعی می‌کند که تغییرات شاخص را به سبد خودش وارد کند. این سبد با بالا رفتن شاخص بالا می‌رود و با پایین آمدن آن ضرر می‌کند.

سایر شاخص های بورس

در بورس اوراق بهادار تهران، شاخص‌های دیگری نظیر شاخص قیمت مالی، شاخص قیمت صنعت، شاخص قیمت به تفکیک هر صنعت و شاخص قیمت ۵۰ شرکت فعال‌تر وجود دارد. هر یک از این شاخص‌ها در واقع یک زیر شاخص از کل بازار سرمایه است. به عنوان مثال تغییرات شاخص صنعت بیانگر میانگین بازدهی سرمایه‌گذاران در شرکت‌های تولیدی است و تغییرات شاخص مالی نیز بیانگر میانگین بازدهی سرمایه‌گذاران در گروه خدمات مالی و سرمایه‌گذاری است.

مولف: زهرا سیاهپوش

چطور با تخفیف کارمزد در صرافی های ارز دیجیتال ثبت نام کنیم؟

نام صرافی	تخفیف کارمزد	IP خارج از ایران	لینک ثبت نام
کوکوین	دارد	نیاز دارد	ثبت نام با تخفیف کارمزد
کوینکس	دارد	نیاز دارد	ثبت نام با تخفیف کارمزد
بیت پین	دارد	نیاز ندارد	ثبت نام با تخفیف کارمزد
کیوسک	دارد	نیاز ندارد	ثبت نام با تخفیف کارمزد
بیت ۲۴	دارد	نیاز ندارد	ثبت نام با تخفیف کارمزد
آبان تتر	دارد	نیاز ندارد	ثبت نام با تخفیف کارمزد

توجه: با وجود اینکه دو صرافی کوینکس و کوکوین هر دو فعلا بدون نیاز به تغییر IP فعالیت می‌کنند اما بهتر است برای امنیت بیشتر از IP ثابت خارج از ایران استفاده کنید.

برای ورود به صرافی کوینکس حتما باید با IP خارج از ایران وارد شوید.

شاخص ROA‌ در بورس چیست و نحوه محاسبه آن چگونه است؟

شاخص ROA یکی دیگر از نسبت‌های مالی است که با استفاده از اطلاعات موجود در صورت‌های مالی شرکت‌ها مثل صورت‌های سود و زیان، ترازنامه‌ها و. عملکرد سودآوری شرکت‌ها را نشان می‌دهد. شاخص ROA یکی از فاکتورهایی است که برای تحلیل بنیادین سهام در بورس از آن استفاده می‌شود.

ما در این مقاله قصد داریم مفهوم شاخص ROA و نحوه محاسبه آن در بورس را به شما توضیح دهیم.

شاخص ROA در بورس

شاخص ROA یا شاخص بازده دارایی‌ها که برگرفته از عبارت Return on assets است، میزان سودآوری یک شرکت را نسبت به کل دارایی‌های آن می‌سنجد. به همین دلیل تحلیلگران زیادی از این شاخص استفاده می‌کنند تا بفهمند شرکت مورد نظرشان چقدر توانسته نسبت به کل دارایی‌هایش، سود تولید کند.

ROA شاخصی است که به وسیله آن می‌توانید نحوه مدیریت یک شرکت و نسبت سودسازی آن را در رابطه با کل دارایی‌هایش بسنجید.

نحوه محاسبه شاخص ROA

شاخص بازده دارایی‌ها یا ROA ‌ از تقسیم کردن میزان درآمد خالص شرکت به میانگین کل دارایی‌های آن به دست می‌آید. بنابراین فرمول شاخص ROA ‌ به قرار زیر است:

این شاخص همواره به شکل درصد بیان می‌شود و شما می‌توانید برای محاسبه آن از درآمد سالیانه شرکت‌ها هم استفاده کنید.

هر چه عدد شاخص ROA بیشتر باشد، به این معنی است که شرکت توانسته سود بیشتری نسبت به دارایی‌هایش تولید کند و هر چه این عدد کمتر باشد، یعنی شرکت هنوز جای رشد و پیشرفت دارد چون سود کمتری را نسبت به دارایی‌های در اختیارش تولید کرده است.

شاخص ROA برای خرید سهام باید چند درصد باشد؟

شاخص ROA ‌ در بورس، یکی از فاکتورهایی است که برای خرید سهام در نظر گرفته می‌شود اما خیلی از افراد نمی‌دانند که شاخص بازده دارایی باید چند درصد باشد.

گفتن یک عدد خاص به عنوان عددی قطعی و مناسب برای خرید سهام کار کاملا اشتباهی است پس اگر شما هم به دنبال درصد مشخص شاخص ROA ‌ می‌گردید، در اشتباه هستید. نکته مهمی که به هنگام بررسی شاخص ROA باید در نظر داشته باشید این است که بهتر است شاخص ROA یک شرکت را با شرکت‌های رقیبش در همان صنعت مقایسه کنید.

مثلا ممکن است شاخص ROA یک شرکت فناوری با شاخص ROA ‌ یک شرکت غذایی در بورس بسیار متفاوت باشد ولی هر دوی آن‌ها در مقایسه با سایر رقبایشان در صنایع مذکور، شاخص بازده دارایی بیشتری داشته باشند.

برای یافتن بهترین عدد و درصد برای شاخص ROA ‌ می‌توانید این شاخص را در یک شرکت در دوره‌های مختلف زمانی مقایسه کنید. مثلا شاخص ROA شرکت X در سال گذشته برابر با 15 درصد بوده است ولی با محاسبه این شاخص برای سال جدید به عدد 12 درصد می‌رسید. به این ترتیب شاخص بازده دارایی این شرکت در طول یک سال کمتر شده و این به معنی است که سودآوری شرکت کمتر شده است.

پیشنهاد مطالعه: سبد پیشنهادی سهام بورس تهران

چطور شاخص ROA‌ در بورس ایران را حساب کنیم؟

برای محاسبه شاخص ROA در سهام‌های بورس ایران می‌توانید از صورت سود و زیان و ترازنامه شرکت‌های بورسی که در سایت کدال موجود است استفاده کنید.

در این قسمت با زدن یک مثال ساده، نحوه محاسبه شاخص ROA در بورس ایران را توضیح می‌دهیم.

فرض کنید میزان دارایی‌های کل «نماد شبندر» (پالایش نفت بندرعباس) برابر با 300000 میلیارد ریال است و درآمد خالص امسال آن برابر با 50000 میلیارد ریال باشد. در این صورت شاخص ROA ‌ شبندر برابر است با:

مقایسه دو شرکت بورسی در یک صنعت از نظر شاخص ROA

همان طور که قبلا هم اشاره کردیم برای مقایسه شاخص ROA ‌ بین دو شرکت بورسی باید آن‌ها را از یک صنعت انتخاب کنیم. بعد از انتخاب دو شرکت می‌توانیم با محاسبه فرمول شاخص بازده دارایی‌ها در بورس، میزان سودآوری آن‌ها با یکدیگر را بسنجیم. در ادامه با یک مثال نحوه مقایسه کردن شرکت‌ها را با استفاده از این شاخص به شما نشان می‌دهیم.

برای این بررسی و مقایسه از دو شرکت مربوط به صنایع غذایی استفاده می‌کنیم.

فرض کنید دو نماد «غکورش» (صنعت غذایی کورش) و «غزر» ( زر ماكارون ) پس از اتمام سال مالی، درآمد خالص خود را برابر با 4000 میلیارد ریال اعلام می‌کنند اما کدامیک از آن‌ها شاخص ROA یا سودآوری بیشتری داشته است؟

برای انجام این مقایسه به ارزش کل دارایی‌های هر دو شرکت نیز نیاز داریم. فرض کنید میزان کل دارایی‌ها در نماد غکورش برابر با 30000 میلیارد ریال و در نماد غزر برابر با 20000 هزار ریال باشد. در این صورت شاخص بازده دارایی‌ها برای نماد غکورش برابر با 13.33 درصد و در نماد غزر برابر با 20 درصد است. پس در این مثال غزر گزینه مناسب‌تری برای خرید است چون توانسته با دارایی کمتری نسبت به غکورش، سودی برابر تولید کند. این بدین معنی است که غزر بازدهی بیشتری داشته است.

در نهایت می‌توان گفت سهم‌هایی با شاخص ROA بیشتر (البته در یک صنعت مشترک) در بورس جذابیت بیشتری برای خرید دارند اما این تنها یکی از فاکتورهای بررسی بنیادین سهام در بورس است و شما برای خرید سهام بایست فاکتورهای دیگری را هم در نظر داشته باشید.

فرق بین ROA و ROE در چیست؟

در این قسمت می خواهیم تفاوت شاخص ROA ‌ و ROE در بورس را توضیح دهیم. اگر با مفهوم شاخص ROE آشنا نیستید می توانید برای یادگیری آن از مقاله آموزش نحوه محاسبه نسبت‌های مالی و روش‌های ارزشگذاری سهام استفاده کنید.

شاخص ROE ، به معنای شاخص بازده حقوق صاحبان سهام است که از طریق فرمول زیر محاسبه می‌شود:

مجموعه حقوق صاحبان سهام/درآمد خالص=ROE(بازده حقوق صاحبان سهام)

اگر این فرمول را با فرمول شاخص ROA که در ابتدای متن عنوان کردیم مقایسه کنید متوجه شباهت میان این دو فرمول می‌شوید.

در شاخص ROA میزان درآمد به کل دارایی‌ها سنجیده می‌شود و همان طور که می‌دانید دارایی‌ها در بورس به معنای جمع بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام می‌باشد.

بدهی‌ها + حقوق صاحبان سهم = دارایی‌ها

حالا بهتر می‌توان به تفاوت شاخص ROA با ROE پی برد. در شاخص ROA میزان بدهی‌های شرکت نیز حساب می‌شود اما شاخص ROE تنها به میزان سود به دست آمده در مقایسه با حقوق صاحبان سهام توجه دارد.

فرض کنید میزان درآمد خالص یک شرکت در دو سال متوالی یکسان است اما میزان بدهی‌های آن نسبت به سال قبل بیشتر شده است. در این حالت با بزرگ‌تر شدن مخرج کسر، میزان شاخص ROA ‌ کمتر می‌شود که به معنای سودآوری کمتر همان شرکت در سال جاری نسبت به سال گذشته است.

اما اگر شاخص ROE این شرکت را در دو سال گذشته مقایسه کنیم متوجه می‌شویم که این شاخص عدد بیشتری را نشان می‌دهد چون عدد مربوط به مخرج کسر در فرمول آن کوچکتر می‌شود. (چون حقوق صاحبان سهام حاصل کم کردن دارایی‌ها از بدهی‌ها است.)

در نهایت می‌توان این طور نتیجه گرفت که برای تحلیل بنیادین سهم‌ها در بورس نمی‌توان از یک شاخص به تنهایی استفاده کرد.

پیشنهاد ویژه: دوره جامع آموزش بورس تهران

خلاصه ای از مهم ترین نکات مربوط به شاخص ROA

• شاخص ROA از تقسیم درآمد خالص به کل دارایی‌ها به دست می‌آید.
• شاخص بازده دارایی‌ها، عملکرد مدیریتی یک شرکت را نشان می‌دهد.
• شاخص ROA عددی است که می‌توان به وسیله آن دو شرکت را از نظر سودآوری با یکدیگر مقایسه کرد.
• شاخص ROA نشان دهنده این است که به ازای هر ریال دارایی، شرکت چه میزان درآمد داشته است.
• شاخص ROA شرکت‌های بورسی در یک صنعت مشابه می‌توانند با یکدیگر مقایسه شوند.
• هر چه درصد شاخص ROA بیشتر باشد، به معنای بازدهی بیشتر دارایی‌ها یا شرکت است.
• هر چه درصد شاخص ROA کمتر باشد، به معنای بازدهی کمتر دارایی‌ها یا شرکت است.

سوالات متداول

۱- شاخص ROA چیست؟

این شاخص به معنای بازده کل دارایی ها است که از تقسیم کردن سود خالص بر میزان کل دارایی ها به دست می آید.